Borsa Nedir?
Borsa, dünyanın her yerinden kamu ve özel şirketlerinin finans işlemlerini gerçekleştirmek için gittikleri, şirketin unvanının niteliğine ve alanına bağlı olarak farklı getiri ve fayda sundukları yatırımcıların birikimlerini yakaladıkları sanal veya fiziksel alandır. Ve bize borsa nedir sorusuna cevap vermektedir. Menkul kıymetler denildiğinde, şirketlerin ihraç ettiği ve yatırımcıların getiri karşılığında satın alabilecekleri farklı finansal varlıkları kastetmekteyiz. Genel olarak borsadan bahsettiğimizde borsa setinden bahsettiğimizi bilmekte oldukça fayda var. Bununla birlikte, ticaret lingo’sunda eş anlamlı olarak kullanıldığı da doğrudur. Örneğin, Amerika Birleşik Devletleri borsası farklı borsalardan meydana gelmektedir. Bunların arasında NYSE en öne çıkan borsadır. Borsalar sermaye değişiminin olduğu, şirketlerin ucuz fon bulabildikleri ve yatırımcının küçük birikimlerle dahi şirketlerin karlarına ortak oldukları bir piyasaya verilen addır.
Borsaların finansal araçlar yoluyla reel sektöre uzun vadeli kaynak sağlamasının yanında sermayenin tabana yayılması, adil gelir dağılımı ve kayıt dışı ekonomi ile mücadele gibi sosyo-ekonomik konularda önemi çok büyüktür. Ayrıca ekonomiye kaynak ve likidite sağlama, güvenirlilik şeffaflık gibi de misyonları bulunmaktadır. Borsada işlem gören şirketlerin borsa kotuna alınması, halka arz olması, piyasada işlem koşulları ve borsanın işleyişi Sermaye Piyasası Kanunlarına tabi tutulmaktadır. Borsa da işlem gören şirketlerin mevzuat gereğince yayınlamak durumunda oldukları finansal tablolar ve diğer şirket bilgileri, BİST tarafından yayınlanan basın-yayın ve dijital organları vasıtasıyla borsada oluşan fiyat ve bilgiler yatırımcılar tarafından kolaylıkla ulaşılabilir hale gelir.
Borsada Hangi İşlemler Yapılır?
Peki borsada hangi işlemler yapılır?
Hisse Senedi
Sermaye şirketlerinin ortaklarına paylarını ve ortaklıklarını belgelemek için verdikleri kıymetli evraklara hisse senedi adı verilmektedir. Hisse senetleri, borsanın en likit yatırım araçlarından biridir. Borsa’nın kurulmasına katkı sağlayan hisse senetleri, ancak Sermaye Piyasası Kurulu’ndan izin alınarak çıkartılmaktadır. Her sermaye şirketinin hisse senedi çıkartması da mümkün olmamaktadır. Hisse senedi çıkarabilecek şirketler; anonim şirketler, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler, özel kanunla kurulmuş kurumlar olarak listelenmektedir.
Bono
Vadesi 60-360 günden fazla olmayan, çıkarılan kurum tarafından ödeme, ispat ve teminat amacıyla kullanılan menkul kıymetlere bono denir. Ekonomik nitelikleri nedeni ile kredi aracı olan ve belli bir paranın, belli bir süre sonra ödeneceğini bildiren ticari belgeler olarak bilinirler.
Tahvil
Şirketlerin fon ihtiyaçlarını karşılamak için çıkardıkları borçlanma senetlerine tahvil adı verilmektedir. Anonim şirketler genel kurul kararı ile tahvil çıkarabilme yetkisine sahiptirler. Fakat çıkarılan her tahvilin değeri aynı olmalıdır. Ayrıca şirket ödenmiş sermayesinden daha fazla tahvil çıkartamamaktadır. Tahvil çıkarmak isteyen şirketler SPK’den izin alma zorunlulukları bulunmaktadır.
Viop
Borsa vadeli finansal enstrümanlarda işlem yapmak isteyen kurumsal ve bireysel yatırımcıların bir araya geldiği Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasıdır. Tabi ki her yatırım aracının ve stilinin kendine göre bir riski vardır. Bu risk yatırımcı tarafından iyi analiz edilmeli ve adımlar ona göre atılmalıdır. VİOP’un, vadeli piyasaların ve türev ürünlerin yatırımcılara sağladığı en önemli hizmetlerin başında aşağıda sıralanan maddeler gelmektedir;
1)Kaldıraç sistemi
2)Risk yönetimi
3)Portföy yönetimi ve çeşitlendirilmesi
4)Spot piyasalardan daha düşük teminat oranı ile aynı miktarda dayanak varlığına yatırım yapma ve getiri yaratma durumu
5)İki Yönlü İşlem: Fiyatların düzensiz seyrinde olma riskine karşı yatırım aracına bugünden yatırım yapma imkânı verir. Bu sebeple bu işlemler riskli zamanların en ilgi çekici yatırım aracı olmuştur. Yatırımcılar işlemlerini 3 amaç ile yapmaktadır. Bunlar; Arbitraj, Hedging ve Spekülasyondur.
Arbitraj: Risksiz para kazanma yöntemidir. Yatırımcılar işlem zamanı eş anlı olmak üzere ürünü bir yerden alınıp başka yerden satarak aradaki fiyat farkından kar elde ederek para kazanmayı amaçlamaktadır.
Hedging: Finansal piyasalarda çeşitli risklerden ve belirsizlikten korunma işlemine verilen addır. Bir nevi sigortalama olarak da tanımlanabilir.
Spekülasyon: Arbitrajın aksine risk taşımakla beraber spekülatörler mevcut piyasa yapısını değerlendirerek ileride fiyat değişikliğine uğrayacak malları tahmin edip, aradaki fiyat farkından yararlanarak kâr etmek amacı ile önceden satın alma eyleminde bulunur.
Türkiye’de Borsa Tarihi
Türkiye’de borsanın tarihi Osmanlı Devleti’nin dış piyasalardan kredi almasına neden olan Kırım Savaşı’na kadar uzanmaktadır. 1854 Kırım Savaşı esnasında yapılan dış borçlanmalara ait olan tahvillerin yaygın şekilde el değiştirmesi ile birlikte borsa faaliyetlerine zemin hazırlamıştır. Galata bankerleri, 1864 yılında resmi olmayan bir para ve tahvilat borsası işlevi görecek dernekle borsanın temeli atılarak resmi olarak Osmanlı’da ilk borsa, 1866’da “Dersaadet Tahvilat Borsası” adı ile kurulmuştur.
Türkiye Cumhuriyeti’ nin kuruluşundan sonra 1929 yılında bazı düzenlemeler yapılarak menkul kıymetler ve kambiyo borsaları kanunu çıkarılmıştır. Modern borsacılık dönemi ise 1981 yılında Sermaye Piyasası Kanunu’ nu çıkartılmasının ardından başlamış ve 1982 yılında da sermaye piyasası kurumlarını denetlemekle görevli Sermaye Piyasası Kurulu oluşturulmuştur. 26 Aralık 1985′ te İstanbul Menkul Kıymetler Borsası yani İMKB kurulmuştur. 2013 yılında da İMKB, Borsa İstanbul olarak isim değiştirerek dünya sisteminde olma yolunda yeni gelişim dönemine girmiştir.
Yorumlar